فولاد سازی ایران: تاریخچه و وضعیت کنونی آن

زمان مطالعه: 5 دقیقه

امروزه فولاد سازی، یکی از مهم ترین صنایع هر کشور محسوب می شود. فولاد، پایه و اساس تولید مقاطع و محصولات جانبی مختلفی مانند قطعات خودروسازی، لوازم خانگی، وسایل الکترونیکی و … است. پس از اینکه نیاز به وجود وسایل آهنی و فولادی در زندگی انسان احساس شد، تلاش برای گسترش این صنعت نیز شکل گرفت.

تاریخچه تولید فولاد در ایران، به پیش از سال های 1309 یا 1310 شمسی باز می گردد. اما طرح هایی که برای ایجاد این صنعت تعیین شده بود، به دلیل جنگ جهانی دوم ناتمام ماند. ما در این دانشنامه از اصفهان آهن قصد داریم، به بررسی دقیق تاریخچه شکل گیری صنعت فولاد در ایران و پیشرفت آن تا زمان حال بپردازیم.

فایل صوتی

فایل ویدئویی

تاریخچه تولید فولاد در ایران

بر اساس شواهد، تاریخچه استفاده از آهن در جهان به 4000 سال قبل باز می گردد. در آن زمان افراد برای تولید نیزه، سلاح، شمشیر، زره، ابزارآلات کشاورزی و… از ذوب فولاد و شکل دهی آن استفاده می کردند.

رفته رفته با پیشرفت جوامع و بروز انقلاب صنعتی، کشورهای مختلف در غرب و شرق جهان، تصمیم گرفتند صنعت فولاد را ایجاد کنند. تصمیم گیری برای تولید فولاد در ایران، از سال 1306 شمسی آغاز شد. در آن زمان احداث ریل قطار و ایجاد راه آهن، نیازمند فولاد بود که مسلما هزینه های زیادی داشت.

این پروژه از سال 1306 تا 1328 با موفقیت پیش رفت، اما در نهایت به دلیل کمبود بودجه متوقف شد. پس از کودتای 28 مرداد و انعقاد قرارداد بین ایران و آلمان، پروژه احداث راه آهن مجددا شروع شد.

بر اساس مدارک ثبت شده پس از بسته شدن این قرارداد، آلمان دستگاه های مورد نیاز برای احداث کارخانه تولید فولاد را در اختیار ایران قرار داد و کارخانه فولادسازی در سال 1329 در شهر کرج به طور رسمی تاسیس شد.

پس از وقوع جنگ جهانی دوم، آلمان خاک ایران را ترک کرد و به دلیل کمبود بودجه، نیروی انسانی و عدم همکاری از سوی بانک جهانی، پروژه تولید فولاد در ایران دوباره متوقف شد.

در نهایت دولت ایران در سال 1342 با همکاری کشور سوئد، اولین کارخانه تولید محصولات فولادی را در شهر اهواز احداث کرد. به این ترتیب، تاریخچه تولید فولاد در ایران تکمیل شد و این رویای دیرینه تحقق پیدا کرد. تولیدات این کارخانه بیشتر شامل تجهیزات جنگی و محصولات مورد استفاده در راه آهن بود.

کارخانه اهواز تا سال 1383، به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فولاد در جهان مشغول به فعالیت بود تا اینکه به دلیل مشکلات سیاسی و تحریم ها، فعالیت آن در سراشیبی قرار گرفت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358، شرکت ملی فولاد ایران با نام اختصاری NISCO از ترکیب شرکت های صنعتی تاسیس شد. NISCO تا سال 1379 به عنوان بزرگترین و تنها شرکت فولاد در ایران مشغول به فعالیت بود.

در سال 1379، شرکت ملی فولاد ایران به دلیل تاسیس وزارتخانه ایمیدرو، به زیر مجموعه آن تبدیل شد. این دو شرکت با همکاری یکدیگر به بررسی پروژه های مهم کشوری و نظارت بر تمام مراحل فولاد سازی، از تولید تا بازاریابی و فروش آن پرداختند.

جایگاه فعلی و وضعیت کنونی تولید فولاد در ایران

امروزه با وجود تمام فراز و نشیب های دوران گذشته، فولاد سازی در ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است. البته هنوز هم تحریم ها و مشکلات سیاسی زیادی بر سر راه این صنعت وجود دارد؛ اما هیچکدام مانع رشد و شکوفایی آن در ایران نمی شود. صحت این موضوع را می توان از طریق رشد 9/9 درصدی، در دوران کرونا متوجه شد؛ همان روزهایی که اقتصاد و تولید اکثر کشورهای جهان با مشکل مواجه بود.

در سال 2017، ایران با تولید بیش از 21 میلیون تن فولاد خام و رشد 0.3 درصدی نسبت به سال 2016، موفق به کسب رتبه چهاردهم فولادسازی در جهان شد. همچنین در سال 2020، ایران جز برترین فولادسازان جهانی قرار گرفت و بیش از 9 میلیون تن شمش فولادی تولید کرد.

با وجود تمام مشکلات از قبیل تحریم ها، فراگیری بیماری کرونا و رکود اقتصادی، پیش بینی می شود که ایران تا سال 1404 به تولید بیش از 55 میلیون تن فولاد در سال برسد و 15 تا 20 میلیون تن به صادرات اختصاص پیدا کند.

بزرگترین کارخانه های فولاد ایران

با بررسی تاریخچه تولید فولاد در ایران، به این نتیجه رسیدیم که با پشت سر گذاشتن تمام مشکلات و موانع، امروزه ایران به یکی از بزرگترین فولاد سازان جهانی تبدیل شده است.

در ادامه لیستی از بهترین تولید کنندگان فولاد در ایران را معرفی کرده ایم که به ترتیب، دارای رتبه اول تا چهارم فولادسازی در ایران هستند.

• شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان بزرگترین کارخانه فولاد ایران، با تولید بیش از 7.2 میلیون تن فولاد در سال، دارای رتبه اول کشوری است. محصولات این شرکت بیشتر شامل ورق های فولادی و کلاف بوده که در حجم وسیعی برای صنایع خودروسازی، ساختمانی و لوازم خانگی عرضه می شوند.
• مجتمع ذوب آهن اصفهان با نام اختصاری ESCO به عنوان رتبه دوم در ایران، سالانه بیش از 3.6 میلیون تن بیلت، میلگرد، تیرآهن، نبشی و ناودانی عرضه می کند.
• شرکت فولاد خوزستان، بزرگترین تولید کننده شمش فولادی در ایران است که سالانه نزدیک به 4 میلیون تن ظرفیت تولید دارد. این کارخانه محصولات خود را به روش احیا مستقیم تولید می کند.
• کارخانه فولاد اکسین در اهواز، یکی از مهم ترین تامین کنندگان مواد اولیه برای صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و خودروسازی است. ورق سیاه و آلیاژی مهم ترین تولیدات این کارخانه هستند.

حدود 70% از حجم فولاد تولید شده در ایران، توسط این کارخانه ها انجام می شود؛ به همین دلیل جزو سرمایه های اصلی و مهم کشور ایران هستند.

در این دانشنامه از اصفهان آهن، به بررسی تاریخچه تولید فولاد در ایران پرداختیم و روند پیشرفت آن را بررسی کردیم. فولادسازی در ایران با موانع و مشکلات زیادی رو به رو بوده است؛ اما هیچکدام منجر به توقف رشد این صنعت نشدند. امروزه صنعت فولادسازی در ایران بر اساس آخرین آمار اعلام شده، از کشورهای آلمان، برزیل، ترکیه پیشی گرفته و در میان ده کشور برتر تولید فولاد جهانی قرار دارد. در سال 1401 شاهد تولید انبوه محصولات فولادی از جمله پروفیل بودیم که در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفت.

بر اساس تاریخچه تولید فولاد در ایران، این صنعت از چه زمانی آغاز به کار کرد؟

شروع تولید و به کار گیری فولاد در ایران، به سال 1309 و در دوران حکومت پهلوی باز می گردد.

بزرگترین کارخانه های فولادسازی در ایران کدامند؟

شرکت فولاد مبارکه اصفهان، مجتمع ذوب آهن اصفهان، شرکت فولاد خوزستان و کارخانه فولاد اکسین در اهواز ابرکارخانه های ایران هستند.

نام اختصاری ESCO مربوط به کدام کارخانه فولادسازی در ایران است؟

مجتمع ذوب آهن اصفهان با نام اختصاری ESCO معرفی می شود.