شن چیست؟ + تعریف ماسه و 5 فرق شن و ماسه

زمان مطالعه: 6 دقیقه

شن و ماسه دسته ای از مصالح ساختمانی سنگی هستند، که کاربردهای متعددی دارند. یکی از مهم ترین موارد مصرف این محصولات، استفاده از آن در کنار سیمان، میلگرد، آب و… جهت به دست آمدن بتن آرمه است. مصالح سنگی به شیوه های مختلف و از مواد اولیه گوناگونی تولید می شوند و در چند گروه قرار می گیرند.

از معیارهای مهم در دسته بندی این محصولات، می توان به دانه بندی و سایز ذرات اشاره کرد. در این مطلب از دانشنامه اصفهان آهن قصد داریم به بررسی شن و ماسه و تفاوت این دو بپردازیم.

فایل صوتی

شن چیست؟

علت اصلی و طبیعی تولید مصالح سنگی، فرسایش است. معمولا در طبیعت، سنگ های بزرگ در اثر باد، باران، موج دریا، حرکت جریان آب در رودخانه، سرد و گرم شدن و تغییرات دمایی خرد شده و به قطعات ریزتری تبدیل می شوند. این موضوع طی سال ها ادامه می یابد تا قطعات سنگی به ابعاد حدودی 2 تا 69 میلی متر در آیند. نتیجه این فرسایش چندین ساله، تولید شن است.

انواع شن مورد استفاده در ساختمان سازی

برای دسته بندی شن و ماسه، چند معیار مختلف وجود دارد. یکی از آن ها، طبیعی یا مصنوعی بودن شن و ماسه است. منظور از مصالح سنگی طبیعی، آن هایی هستند که در طبیعت و در اثر فرسایش طبیعی تخته سنگ های بزرگ تولید می شوند. در این فرایند، باد و آب نقش اساسی دارند و موجب خرد شدن قطعات سنگی خواهند شد.

بیشتر شن و ماسه های طبیعی از فرسایش سنگ کوارتز ساخته می شوند. البته موارد دیگری همچون سنگ آهک، دولومیت و سنگ گرانیت نیز در تولید مصالح سنگی طبیعی نقش دارند. اما دسته بعد، شن و ماسه مصنوعی است.

انواع شن در صنعت ساختمان سازی عبارتند از:

• شن طبیعی: دارای شکل گرد و صیقلی به رنگ قرمز و نارنجی
• شن مصنوعی:  از خرد شدن سنگ های گرانیت یا بازالت به وجود می آید
• شن رودخانه ای: کاملا گرد و بدون زاویه، باکیفیت ترین نوع شن

 ماسه چیست؟

در قسمت های قبل گفتیم که فرسایش، عامل تولید مصالح سنگی مختلف همچون شن و ماسه در ابعاد گوناگون است. هر چه فرایند فرسایش طولانی تر شود، ذرات سنگی کوچک تر شده و به قطرهای کمتری تبدیل می شوند. زمانی که این قطعات به اندازه 0.06 تا 2 میلی متر برسند، در واقع تبدیل به ماسه شده اند.

ماسه بیشتر در ساحل دریا و رودخانه وجود دارد؛ دلیل آن، امواج یا جریان آبی است که شاید برای چند صد سال، موجب فرسایش تخته سنگ های بزرگ تر شده اند.

انواع ماسه

ماسه های مورد استفاده در صنعت ساخت و ساز به سه دسته شسته، طبیعی و شکسته طبقه بندی می شوند. ماسه طبیعی به صورت کاملا طبیعی از بستر رودخانه و دریا استخراج می شوند.

ماسه شسته که مخلوطی از ماسه و خاک است، با نام ماسه دوبار شور نیز شناخته می‌ شود. ماسه شکسته که ظاهری با گوشه های تیز دارد، از آسیاب سنگ‌ های معدنی تولید می شود.

5 فرق شن و ماسه

شن و ماسه دو محصول اصلی و حیاتی در تولید بتن هستند به همین دلیل در ساختمان سازی کاربردهای بسیار زیادی دارند. اما برای تشخیص این دو ماده از یکدیگر، باید به تفاوت های زیر دقت کنید، در حقیقت 5 پارامتر اصلی برای تفاوت قائل شدن بین شن و ماسه عبارتند از:

1. ابعاد و سایزبندی
2. رنگ شن و ماسه
3. کاربرد
4. تخلخل و نفوذ پذیری
5. تفاوت در قیمت

این موارد، مهم ترین تفاوت های موجود بین شن و ماسه هستند. این تفاوت ها، کاربردهای مختلفی برای این دو محصول به وجود می آورند.

تفاوت شن و ماسه از نظر سایزبندی

مصالح سنگی مورد استفاده در پروژه های عمرانی مختلف دارای سایزها و اندازه های متنوعی هستند. بر اساس این ویژگی، می توان آن ها را به دسته های گوناگونی تقسیم کرد. در بین دسته های مختلف، دو گروه از بقیه استفاده بیشتری دارند؛ درشت دانه و میان دانه.

در صنعت ساخت و ساز، به دانه‌های سنگی که قطر آنها مساوی یا کوچکتر از 2 میلی‌ متر باشد (ماسه) می‌گویند به دانه‌ های سنگی که قطر آنها از دو میلی‌متر بیشتر شود (شن نخودی) و به دانه‌ های بزرگتر از شش میلی‌ متر (شن) می‌ گویند.

فرق شن و ماسه از نظر رنگ

شن و ماسه در رنگبندی های بسیار متنوعی به وجود می آیند، زیرا منشا پیدایش آنها متنوع است. برای مثال ماسه بر اساس منشا پیدایش به رنگ های سفید، سیاه، صورتی و نارنجی یافت می شود.

• ماسه سفید حاوی قطعات مرجان و صدف، مگنتیت، کلریت، گلوکونیت یا گچ است
• ماسه سیاه از مواد معدنی آتش فشانی و قطعات گدازه و ذخایر مرجانی ساخته شده
• ماسه صورتی حاوی مرجان، صدف و کلسیم و موجودات میکروسکوپی است
• ماسه قرمز یا نارنجی نیز، به دلیل پوشش اکسید آهن به وجود می آید.

تفاوت شن با ماسه از نظر کاربرد

در اینجا برخی از کاربردهای رایج شن و ماسه را مقایسه می کنیم:

شن به دلیل زهکشی بهتر، اغلب در زیرسازی جاده‌ ها، پی ساختمان‌ و زهکشی استفاده می‌ شود. همچنین از آن در بتن نیز استفاده می‌ شود، اما به اندازه ماسه رایج نیست. استفاده در سندبلاست برای تمیز کردن سطوح از جرم، رنگ و سایر مواد، در مسیرها، پیاده‌ روها، فیلترها برای تصفیه آب و سایر مایعات نیز از کاربردهای دیگر شن هستند.

ماسه به دلیل شکل گردتر ذرات، بیشتر در ملات و بتن استفاده می‌ شود. از آن در گچ‌کاری و سنگ‌ کاری نیز استفاده می‌ شود و از ماسه سیلیسی می توان در ساخت شیشه استفاده کرد. ماسه به عنوان قالب در ریخته‌ گری فلزات، محوطه‌ سازی برای زمین‌ های بازی، زمین‌ های ورزشی و… نیز کاربرد دارد.

در اینجا یک نمودار خلاصه از کاربردهای رایج شن و ماسه آمده است:

کاربرد	شن	ماسه
ساخت و ساز	بله	بله
سندبلاست	بله	خیر
محوطه‌ سازی	بله	بله
فیلتراسیون	بله	خیر
شیشه سازی	خیر	بله
ریخته‌ گری	بله	خیر

فرق شن با ماسه از نظر تخلخل و نفوذپذیری

تفاوت اصلی شن و ماسه در اندازه دانه آنهاست. شن دانه‌ های درشت‌ تر (2 تا 6.3 میلی‌ متر) دارد، در حالی که ماسه دانه‌ های ریزتر (0.06 تا 2 میلی‌ متر) دارد. این تفاوت در اندازه دانه، تخلخل و نفوذپذیری آنها را نیز تحت تاثیر قرار می‌ دهد.

تخلخل به فضای خالی بین ذرات اشاره دارد. به طور کلی، شن به دلیل داشتن دانه‌ های درشت‌ تر، فضای خالی بیشتری بین ذراتش دارد و از این رو تخلخل آن نسبت به ماسه بالاتر است.

نفوذپذیری به توانایی یک ماده برای عبور دادن سیالات از خود اشاره دارد. باز هم، به دلیل فضای خالی بیشتر بین ذرات، شن نفوذپذیری بیشتری نسبت به ماسه دارد. به این معنی که آب یا هر سیال دیگر به راحتی می‌ تواند از بین دانه‌ های شن عبور کنند، در حالی که عبور آن از بین دانه‌ های ریزتر ماسه دشوارتر است.

در نمودار زیر، رابطه بین اندازه دانه، تخلخل و نفوذپذیری برای شن و ماسه نشان داده شده است؛ همانطور که مشاهده می‌ کنید با افزایش اندازه دانه، تخلخل و نفوذپذیری نیز افزایش می‌ یابد.

تفاوت شن و ماسه از نظر قیمت

قیمت شن و ماسه به عوامل مختلفی از جمله نوع، کیفیت، محل، تقاضا و هزینه حمل و نقل بستگی دارد. با این حال، به طور کلی، شن ارزان‌ تر از ماسه است؛ دلایل مختلفی هم برای این امر وجود دارد:

• استخراج: استخراج شن آسان‌ تر و کم‌ هزینه‌ تر از ماسه است.
• فراوانی: شن در طبیعت فراوان‌ تر از ماسه است.
• کاربرد: تقاضا برای شن در برخی از کاربردها، مانند ساخت و ساز، کمتر از ماسه است.

در مجموع استفاده از شن و ماسه به عنوان یکی از مصالح ساختمانی پرکاربرد، در پروژه های مختلف رایج است. این محصولات که از فرسایش طبیعی یا مصنوعی سنگ های بزرگ تر حاصل می شوند، دارای چند جنس مختلف از جمله آهکی، کوارتز و … هستند. مهم ترین تفاوت این دو محصول، اندازه سنگ ها و قطر آن هاست.

در این مطلب از دانشنامه اصفهان آهن، به معرفی شن و ماسه و بررسی تفاوت این دو پرداختیم. در پایان اگر سوالی در مورد مصالح سنگی دارید، در قسمت نظرات مطرح کنید تا توسط کارشناسان ما پاسخ داده شود.